Stel: je zit vrijdagavond op café met een stel goede vrienden en vertelt over het coole project waarmee je gestart bent. Op maandag geef je een presentatie aan je werkgever of docent over hetzelfde project. Zal jij je verhaal in beide situaties vertellen met dezelfde woorden, op dezelfde manier?
Veel kans dat jij in beide gevallen een andere taalvariëteit gebruikt. Taalvariëteiten zijn 'soorten' Nederlands, zeg maar, die mensen gebruiken of verwacht worden te gebruiken in een bepaalde situatie.
We delen taalvariëteiten in drie grote groepen op: standaardtaal, dialecten en tussentaal.
Taalvariëteiten
1. Standaardtaal
Standaardtaal is een geografisch neutrale variant en wordt daarom ook gebruikt in het openbaar leven (de media, het onderwijs, bestuur,...). We noemen de Nederlandse standaardtaal ook wel Algemeen Nederlands of AN. De verouderde term Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) wordt al een tijdje niet meer officieel gebruikt.
Er bestaan twee regionale varianten: Algemeen Belgisch Nederlands (BN) en Algemeen Nederlands Nederlands (NN). Denk maar aan 'magnetron / microgolfoven', 'jam / confituur' of 'tosti / croque-monsieur'.
2. Dialecten
Dialecten zijn regionaal en hebben allemaal aparte kenmerken in zowel uitspraak, woordenschat als zinsbouw. Je gebruikt een dialect vooral in contacten met mensen uit de directe omgeving, omdat de kans bestaat dat andere taalgebruikers je anders niet begrijpen. De laatste decennia neemt het gebruik en de kennis van puur dialect sterk af.
3. Tussentaal
Tussentaal ligt eigenlijk tussen dialect en standaardtaal in. Het is de informele omgangstaal van de meeste Vlamingen, waarin ze zich het meest thuis voelen. Het is voor de meesten dan ook de taal waarin ze zijn opgegroeid. Men gebruikt tussentaal bij vrienden en familie, maar ook meer en meer in situaties waar het vroeger gepaster was om standaardtaal te spreken.
Tussentaal: kenmerken en voorbeelden
Er bestaat natuurlijk niet zoiets als 'dé tussentaal'; het is afhankelijk van regio, persoon en situatie. De verschillende soorten tussentaal zijn onderling wel vrij goed verstaanbaar.
Voor veel woorden en uitdrukkingen is de status onduidelijk of het standaardtaal of tussentaal is. Een taal is ook voortdurend in evolutie; het is mogelijk dat een woord nu tussentaal is, en binnen 30 jaar algemeen aanvaard wordt als standaardtaal. Volgende kenmerken en voorbeelden zijn op dit moment alleszins tussentaal:
Uitspraak
In tussentaal valt de 't' op het eind van een woord vaak weg. Daarnaast wordt de 'h' aan het begin van een woord vaak niet uitgesproken:
- Het gaat niet goed met hem en zijn huis. -> "Et ga nie goe me em en zijn uis."
- Hij heeft dat niet gezien. -> "Ij eeft da nie gezien."
- Ik heb mijn hoed aan. -> "ik eb mijn oed aan."
Grammatica
De belangrijkste verschillen met het AN zijn:
- Gebruik van 'gij' ipv 'jij': "Gij zijt een braaf meiske, Ebde gij da wel gedaan? "
- Onnodig gebruik van dat bij onderschikkende bijzinnen: "Ik vroeg me af of da ge al nagedacht ebt daarover, hij begrijpt nie waarom da ze meegaat."
- Verkleinwoorden met 'ke' ipv '(t)je': "meiske, huizeke, zakske"
- Verdubbeling van voornaamwoorden: "Mag ek ik een dessert? Wil de gij da doen voor mij?"
- Verbuiging van lidwoorden volgens geslacht : "Ne keer, nen ouden, mijnen ond"
Tussentaal: voorbeelden woordenschat
Dat "goesting" en "ambetant" de tussentalige versies zijn van "zin" en "vervelend", weten we allemaal. Maar over de status van sommige woorden hebben veel mensen twijfels. Wist jij dat onderstaande woorden en uitdrukkingen eigenlijk tussentaal zijn en geen standaardtaal? ;-)
1. Weeral
"Weeral" is tussentaal. Standaardtaal zijn: alweer, opnieuw, weer.
- Hij heeft weeral/opnieuw een onvoldoende gehaald.
- Ben je nu weeral/weer aan het snoepen?
2. Terug i.p.v. opnieuw
Ook "terug" wordt, net zoals "weeral", vaak gebruikt in de betekenis van "opnieuw, weer, alweer". In die betekenis is het echter geen standaardtaal.
- Geraldine is terug/weer afwezig.
- De Warmste Week vindt in 2020 terug/opnieuw plaats in Kortrijk.
3. Noemen
Het verschil tussen "noemen" en "heten" is er eentje van betekenis, en wordt uitgebreid besproken in dit artikel. Het valt samen te vatten in deze zin:
- Ik heet Jean-Claude Van Damme maar ze noemen me The Mussels from Brussels.
4. Zich informeren
Standaardtaal is 'informeren naar', zonder de 'zich'.
- Ik informeerde me over / ik informeerde naar de vooruitgang van het woonproject.
5. Beroep doen op
Standaardtaal is: "een beroep doen op". Vaak wordt de 'een' weggelaten.
- Ik doe liever (een) beroep op een stielman om de elektriciteit te leggen.
6. Kuisen
"Kuisen, kuisgerief, kuisvrouw" zijn allemaal tussentaalwoorden. Wie standaardtaal wil gebruiken, kan een beroep doen op "poetsen, schoonmaken, poetsvrouw, poetshulp".
7. Gans
"Gans" is tussentaal, "heel" is standaardtaal. Behalve als het over het dier gaat, uiteraard.
-Hij heeft de ganse / hele dag niets gedaan!
8. Gedaan hebben met X
"Ik heb gedaan met schilderen" is tussentaal, "Ik ben klaar met schilderen" is standaardtaal.
9. In fout zijn
"Zijn vrouw is duidelijk in fout" is tussentaal, "Zijn vrouw is fout, is in de fout gegaan" is standaardtaal.
10. Kwijtspelen
Een standaardtalige variant voor "kwijtspelen" is "kwijtraken".
- Ik ben mijn jas weer kwijtgespeeld/kwijtgeraakt.
- Zorg dat je je sleutels niet kwijtspeelt / kwijtraakt!
11. Afkomen
"Afkomen" is tussentaal, "langskomen" is standaardtaal.
- Kom je nog af /langs vanavond?
- Ik zal proberen af / langs te komen op je feestje!
12. Rap
Het muziekgenre is standaardtaal, maar als bijwoord is "rap" tussentaal. Je kan in de plaats kiezen voor "snel" indien gewenst.
- Dat het maar rap /snel vakantie is!
- Hij is niet zo rap / snel van begrip.
13. Een foto trekken
Standaardtaal is een foto "nemen".
- Ik trok / nam een foto van de hele familie.
- Heb je foto's getrokken / genomen op vakanties?
14. Het gras afrijden
Het gras "afrijden' is tussentaal, "maaien" is standaardtaal.
- Op zondag mag je het gras niet afrijden/maaien.
15. Op het eerste zicht
Wie een coup de foudre beleeft, kende in tussentaal liefde op het eerste "zicht", in standaardtaal op het eerste "gezicht".
Ben ek ik nu in fout als ik weeral tussentaal spreek?
Zo, kwam jij voor verrassingen te staan? Niet mee inzitten. Tussentaal is niet 'beter' of 'slechter' dan standaardtaal. Het zijn gewoon verschillende variëteiten die in verschillende situaties worden gebruikt. In 2012 wees onderzoek nog uit dat tussentaal in de klas een efficiënt instrument is. Standaardtaal en tussentaal lopen ook vaak in elkaar over. Blijft gij dus maar gerust foto's trekken en gras afrijden!
Heb jij soms moeite met schrijf- of spreekopdrachten? Loop je vast bij spelling of begrijpend lezen? BijlesHuis heeft een leger ervaren vakdocenten met didactische ervaring klaarstaan om jou van persoonlijke begeleiding te voorzien.
Laat hieronder je gegevens achter en blijf zo op de hoogte van onze nieuwste artikels. Je ontvangt verder geen reclame of andere e-mails.
