Laten we het hebben over de impératif en français (de gebiedende wijs in het Frans). Beeld je in dat je op veroveringstocht rondreist, net als Daenerys Targaryen. Wil je jouw draken vuur laten spuwen? Dan zal je luid en duidelijk het bevel moeten kunnen geven, Dracarys ! Of wil je net een cruciale boodschap aan een gezant van de Lannisters ontfutselen? Dan zal je machtig moeten kunnen bevelen. Als je eenmaal de Franse gebiedende wijs onder de knie hebt, zullen alle anderen de knie voor je buigen: Pliez le genou ! (Buig de knie!) Daarom geven we je uitleg over l’impératif, zodat je zelf de gebiedende wijs in het Frans kan vormen.
Wat is de gebiedende wijs?
Als goede heerser is een duidelijke verwoording van belang. De eerste stap daartoe is om de imperatief juist te kunnen onderscheiden van andere grammaticale vormen. De impératif komt in het Nederlands overeen met de gebiedende wijs. Met een ‘wijs’ (in het frans ‘mode’) duid je een grammaticale categorie aan die iets meer zegt over de manier waarop het feit gepresenteerd wordt. In dit geval ‘gebiedend’. De wijs (mode) valt niet te verwarren met de werkwoordstijden (les temps). De werkwoordstijden die je al snel aanleert op school vallen grotendeels onder de indicatif: bv. de passé composé, de imparfait ... Naast l’impératif hebben we de andere wijzen ook voor je op een rijtje gezet. Leer ze allemaal in ons handige overzicht van les modes, waarin Daenerys en Jon Snow de hoofdrollen vertolken!
Qu’est-ce que donc l’impératif ? Regardons de près ! (Wat is dan de gebiedende wijs? Laten we het van dichtbij bekijken!). De imperatief is een wijs die je gebruikt om een bevel, raad of aansporing uit te drukken tegenover één of meerdere personen. Er bestaan drie vormen van de impératif en français : de tweede persoon enkelvoud (tu) en de eerste en tweede persoon meervoud (nous en vous). Verderop leer je de vormen van l’impératif, met uitleg.
De vorming van l’impératif: uitleg
Divide et impera, Divise et règne, Verdeel en heers. We delen de vorming van de gebiedende wijs in verschillende onderdelen op zodat je goed het overzicht kan bewaren. Daenerys geeft je hieronder drie vormingsregels mee die ze ook in haar troonzaal gebruikt.
Regel 1: tweede persoon enkelvoud (informeel)
Je gebruikt de gebiedende wijs in de tweede persoon enkelvoud (2e personne du singulier) om een bevel of raad te geven aan een persoon die je goed kent. Het is de informele vorm van het bevel.
Voorbeeld: Daenerys beveelt aan haar rechterhand Missandei om tot bij haar te komen.
- Venir (komen) → Je viens. (Ik kom)
- Je weglaten en een uitroepteken toevoegen: Viens ! Viens, Missandei !
Opgelet, ook al spreek je tegen een andere persoon (tu), je gebruikt hier niet de tu-vorm uit de indicatif présent om de gebiedende wijs in het Frans te vormen!
Regel 2: tweede persoon meervoud (formeel)
Je gebruikt de impératif in de tweede persoon meervoud om een raad of bevel uit te drukken tegenover meerdere personen of om dat op een beleefde manier te doen tegenover één persoon. Het is de formele variant van het bevel: la formule de politesse (beleefdheidsvorm). Je kan het vergelijken met de beleefde vorm u in het Nederlands.
Voorbeeld: Daenerys beveelt aan al haar vertrouwelingen om tot bij haar te komen (aan de troon).
- Venir (komen) → Vous venez. (Jullie komen/u komt).
- Vous weglaten en uitroepteken toevoegen: Venez ! Venez chez moi, jusqu’au trône !
De voorgaande vorm kan je dus zowel gebruiken om een bevel te geven aan een groep/meerdere mensen alsook aan één persoon, op een beleefde manier. Indien je graag duidelijk wilt maken wie je aanspreekt, kan je die persoon/personen specificeren.
Voorbeeld: Daenerys roept haar vertrouwelinge of vertrouwelingen tot bij haar.
- Venez, mes confidents ! Kom, mijn vertrouwelingen!
- Venez, Madame Stark ! Kom, Vrouwe Stark.
Regel 3: eerste persoon meervoud
Je kan de gebiedende wijs in het Frans ook in de eerste persoon meervoud gebruiken om een aansporing uit te drukken. Je maakt dan ook zelf deel uit van de groep die je wenst aan te sporen om iets te doen.
Voorbeeld: Missandei (de rechterhand van de koningin) wil graag de groep aanzetten tot een bedanking voor de koningin.
- Remercier (bedanken) → Nous remercions. (Wij bedanken)
- Nous weglaten en een uitroepteken toevoegen: Remercions ! Remercions la reine Daenerys !
De vertaling van deze vorm in het Nederlands maak je als volgt: laten we/laat ons + de infinitief van het werkwoord.
De gebiedende wijs in het Frans en de persoonlijke voornaamwoorden
Met de vorige drie basisregels kan je een bevel in het Frans vormen. Om echter volledige orde te scheppen in al je bevelen, zijn er nog drie regels om in het achterhoofd te houden wanneer het werkwoord gevolgd wordt door les pronoms personnels (de persoonlijke voornaamwoorden). Ontdek deze regels van l’impératif, met uitleg.
Voor meer info over les pronoms personnels en français, kan je dit blogartikel raadplegen.
Regel pronom personnel 1
Een pronom personnel dat voor het werkwoord verschijnt in de normale zin, schrijf je achter de imperatiefvorm van het werkwoord met behulp van een koppelteken tussen het werkwoord en het persoonlijk voornaamwoord.
Voorbeeld: Daenerys wil dat haar draken vrijgelaten worden uit hun kooien.
- Mes dragons. Je veux les libérer. (Mijn draken. Ik wil ze bevrijden).
- Libérez-les ! (Bevrijd hen!)
Regel pronom personnel 2
Om naar een persoon te verwijzen bij een wederkerend werkwoord, gebruik je de pronoms toniques (de beklemtoonde voornaamwoorden). Gaat het om een COD (lijdend voorwerp) of COI (meewerkend voorwerp), dan gebruik je voor de eerste en tweede persoon enkelvoud ook de beklemtoonde voornaamwoorden en voor de andere personen de normale vorm van het COD of COI. Voor objecten kan je de gebruikelijke vorm van het persoonlijke voornaamwoord overnemen.
Voorbeeld: Daenerys Targaryen en Sansa Stark willen beiden het woord nemen voor de groep van raadsheren.
- Daenerys dit : « Écoutez-moi ! » (Daenerys zegt: “Luister naar mij!).
- Moi = eerste persoon enkelvoud, beklemtoonde vorm. < COD (lijdend voorwerp) in de gewone zin: Vous m’écoutez.
Sansa dit : Non, il faut d’abord écouter les conseillers. (Sansa zegt: Neen, er moet eerst naar de raadsheren geluisterd worden).
- Interrogez-les et donnez-leur la parole ! (Ondervraag hen en geef hen het woord!)
- Les = derde persoon meervoud, normale vorm van het COD (lijdend voorwerp).
- Leur = derde persoon meervoud, normale vorm van het COI (meewerkend voorwerp).
Regel pronom personnel 3
Wanneer er twee voornaamwoorden na de imperatiefvorm van het werkwoord verschijnen, moet je deze volgorde respecteren: de voornaamwoorden le/la/l’/les staan altijd zo dicht mogelijk bij het werkwoord en de voornaamwoorden en/y altijd zo ver mogelijk van het werkwoord. Volgorde:
- Le/la/l’/les
- pronom tonique/pronom COI
- en/y.
Laten we nogmaals stap voor stap naar de voornaamwoorden kijken aan de hand van volgende situatie. Koningin Daenerys wil een klein relletje in de troonzaal stoppen en vraagt aan haar raadsheren om de wapens neer te leggen en ze aan haar te geven.
Daenerys exclame : « Baissez vos armes ! » (Daenerys roept uit: “Laat jullie wapens zakken!”). Les conseillers les baissent. (De raadsheren laten ze zakken).
- Het pronom personnel COD om vos armes te vervangen is les : Baissez-les !
Puis, elle demande de lui donner les armes. (Daarna vraagt ze om haar de wapens te geven). « Donnez-moi les armes ! »
- Het pronom personnel COI verschijnt als een pronom tonique : moi. Als je nu ook nog les armes vervangt door les, dan weet je dat les (le COD, het lijdend voorwerp) op de eerste plek moet, zo dicht mogelijk bij het werkwoord.
- Donnez-les-moi !
Opgelet ! Bij een ontkennende imperatief in het Frans, is het voorgaande niet van toepassing en verschijnen de pronoms personnels in hun gewoonlijke vorm op de gewoonlijke plek.
De koningin beveelt Jon Snow om (niet) op te staan. Sta (niet) op, Jon Snow!
- La reine commande Jon Snow de se lever: Lève-toi, Jon Snow !
- La reine commande Jon Snow de ne pas se lever: Ne te lèves pas, Jon Snow !
Missandei roept op om (niet) naar de troonzaal te gaan: Laten we (niet) naar de troonzaal gaan!
- Missandei incite à aller vers à la salle du trône : Allons à la salle ! Allons-y !
- Missandei incite à ne pas aller vers le trône : N’y allons pas !
Daenerys beveelt om de bezoekers (niet) naar het paleis te leiden: Leid de bezoekers (niet) naar het paleis ! Leid hen er (niet) naartoe!
- Daenerys ordonne de guider les visiteurs au palais: Guidez les visiteurs au palais ! Guidez-les-y !
- Daenerys ordonne de ne pas guides les visiteurs au palais: Ne les y guidez pas !
Uitzonderingen
Enkele werkwoorden hebben een uitzonderlijke vorm bij de gebiedende wijs in het Frans. Ze volgen niet de gewone regel waarbij je de vervoeging uit de onvoltooid tegenwoordige tijd overneemt. We lijsten ze hier even voor jou op:
Voorbeelden
- Soyons sage et écoutons la reine ! (Laten we wijs zijn en naar de koningin luisteren !)
- Ayez pitié de nous, Votre Altesse ! (Heb medelijden met ons, Uwe Hoogheid !)
Vouloir wordt vaak in de gebiedende wijs in het Frans gebruikt om op een heel beleefde manier een bevel uit te drukken. Bijvoorbeeld, Veuillez fermer la porte ! (Gelieve de deur te sluiten !)
Naast de onregelmatige werkwoorden zijn er nog drie aandachtspunten vooraleer we de l’impératif en uitleg kunnen afronden.
1. Voor de werkwoordsvormen in de imperatief die eindigen op een klinker en gevolgd worden door en/y, voegen we nog een -s toe om uitspraak vloeiend te laten klinken.
Bijvoorbeeld: Daenerys vraagt om even te gaan kijken of haar draken het goed stellen.
Veuillez voir comment se sentent mes dragons ! Vas-y !
2. Verwar de aansporing in de nous-vorm niet met het werkwoord laisser (laten).
- Laisse les dragons voler librement ! Laat de draken vrij rondvliegen! (= toelaten)
- Laissez les dragons dans la salle ! Laat de draken in de zaal!
- Laissons … ! = laten we laten.
3. Voeg een spatie toe voor het uitroepteken in het Frans.
Lees dit artikel nogmaals, volg de instructies van Daenerys en wees helemaal voorbereid op je volgende test! Stuur jouw Franse draken aan, spreek en beveel luid en duidelijk en verover zo de bewondering van jouw leerkrachten! Nu ben je helemaal mee met de regels van de gebiedende wijs in het Frans. Indien een bevel uitdrukken toch nog moeilijk blijft, laten we dan even contact opnemen met BijlesHuis! Daar vind je een leger aan ervaren en gediplomeerde docenten Frans. Ze helpen je graag met individuele lessen aan huis of online.
Wil je op de hoogte blijven van onze nieuwste artikels? Schrijf je dan in voor onze maandelijkse nieuwsbrief:
