Leren reflecteren: zelfevaluatie volgens het model van Korthagen

Voor bijlesdocenten 4 min read

Het is belangrijk om tijdens en na een bijles feedback te geven aan je bijlesstudent. Daarnaast is het echter essentieel om ook stil te staan bij jezelf, je gedrag en manier van lesgeven. We bekijken het begrip 'reflecteren' van naderbij. Je hoeft voor zelfevaluatie niet te wachten op tips van de ouders. Met het model van Korthagen kan jij ook zelfstandig aan de slag. Het voordeel van zelfreflectie? Je ontdekt je eigen kunnen en grenzen om vooraf goed in te schatten of je een student vakinhoudelijk kan helpen of niet. Zo haal je het maximale uit jezelf en uit de individuele begeleiding.

Wat is reflecteren?

Reflecteren is een erg vaag begrip waarvan meerdere definities bestaan:

  • Het achterhalen van de achtergrond van je handelen. Het kijken naar waarom je iets doet. Bijvoorbeeld: Waarom verloor je jouw geduld toen de student opnieuw de stelling van Pythagoras fout toepaste? Van zodra je weet waarom je iets deed, ben je ook in staat je aanpak te veranderen of bewuster te handelen.
  • Een actie met als doel bewustwording: inzicht krijgen in eigen handelen en gedrag, met als doel handelen te verbeteren in toekomstige situaties.
  • Systematisch nadenken over je eigen functioneren om jezelf te ontwikkelen en je gedrag en prestaties te optimaliseren.
  • In dialoog treden met jezelf om de verantwoordelijkheid voor je groei zelf in handen te nemen.

Samengevat: terugkijken op een bepaalde ervaring - er iets uit leren - blik naar de toekomst.

reflecteren als docent

Waarom reflecteren?

Het is een goed idee voor bijlesdocenten om regelmatig te reflecteren en zo hun professionele en persoonlijke ontwikkeling bij te sturen. Reflecteren neemt niet veel tijd in beslag. Tien minuten per dag nadenken over je eigen kunnen is trouwens een ideale stressremedie. Het geeft je rust en ordent je gedachten.

Bijles geven is complex; er is sprake van multidimensionaliteit, onvoorspelbaarheid en contextuele gebondenheid:

  • Multidimensioneel: er zijn veel aspecten die aan bod komen bij bijles geven, zoals de te doceren leerstof, de relatie tussen de docent en student, de studieaanpak van de student,...
  • Onvoorspelbaarheid: een reactie van de bijlesdocent kan anders overkomen op de student dan initieel bedoeld.
  • Contextgebonden: elke bijles is anders. Wat werkt bij de ene student, werkt daarom nog niet bij de andere. Er zijn veel factoren waarmee rekening gehouden moet worden, zoals de motivatie van de student.

Reflectie uitvoeren: stappenplan

Hoe ga je nu aan de slag om een reflectie uit te voeren?

Een aantal richtlijnen:

  • Bepaal waarover je wil reflecteren. Wil je jouw persoonlijk functioneren betrekken (wie je bent, waarom je iets doet...) of je beroepsmatig functioneren (wat is het effect van mijn handeling)?
  • Vertrek vanuit een concrete situatie.
  • Structureer de reflectie door de reflectiemethodiek van Korthagen toe te passen (zie hieronder).
  • Neem in jouw reflectie ook feedback van anderen mee. Het verrijkt je inzichten.

Model van Korthagen; de reflectiecirkel

Weet je toch nog niet hoe je er nu aan moet beginnen? Dan kan je ook aan de slag gaan met een concreet stappenplan, namelijk de reflectiecirkel van Korthagen.

reflectiecirkel korthagen
Reflectiecirkel Korthagen

Stap 1: Handelen

Beschrijf de ervaring of situatie waarover je gaat reflecteren.

  • Wat was de concrete situatie?
  • Wat wilde ik uitproberen? Wat wilde ik daarmee bereiken?
  • Welke concrete acties heb ik in die situatie ondernomen?
  • Wat was het resultaat van mijn acties?

Stap 2: Terugblikken

Sta stil bij wat er precies gebeurde.

  • Wat wilde ik?
  • Wat zag ik?
  • Wat deed ik?
  • Wat dacht ik?
  • Wat voelde ik?

Stap 3: Bewustwording

Word je bewust van de essentiële aspecten en probeer inzicht te krijgen in het 'waarom' van je handelen, denken en voelen.

  • Wat betekent het nu voor mij?
  • Wat is het probleem?
  • Wat heeft het veroorzaakt?

Stap 4: Alternatieven

Bedenk enkele alternatieven of oplossingen.

  • Welke alternatieven zie ik?
  • Welke voor- en nadelen hebben die alternatieven?
  • Wat wil ik de volgende keer anders doen?

Stap 5: Uitproberen

Probeer jouw net bedachte alternatieven uit.

  • Wat wil ik proberen?
  • Waar wil ik op letten?
  • Wat wil ik uitproberen?

Na stap 5 kom je automatisch terug bij stap 1, en het proces van reflectie kan opnieuw verlopen. Meer informatie over de reflectiecirkel van Korthagen zie je hier:

Wist je dat...

Je via jouw docentenprofiel per les feedback aan je student kan geven en dat ook zij elke les kunnen evalueren? Je wordt beoordeeld op je attitude, communicatie, didactische vaardigheden en kennis op een schaal van 1 tot 10.

Ben jij zelf docent en kriebelt het om studenten te begeleiden? Registreer je dan als lesgever!

Laat hieronder je gegevens achter en blijf zo op de hoogte van onze nieuwste artikels! Je ontvangt verder geen reclame of andere e-mails.

Bronnen:

  • Kelchtermans, G. (2001). Reflectief ervaringsleren voor leerkrachten. Een werkboek voor opleiders, nascholers en stagebegeleiders. Cahiers voor Didactiek. Deurne: Wolters Plantyn.
  • Korthagen, F.A.J. & Vasalos, A. (2002). Niveaus in reflectie: naar maatwerk in begeleiding. VELON-Tijdschrift voor lerarenopleiders, 23(1), p. 29-38.
  • Mittendorff, K. (2014). Leren reflecteren. Learning to Reflect”]. In Het onzekere voor het zekere: Kwetsbaarheid als kracht in loopbaandialogen, edited by F. Meijers, M. Kuijpers, K. Mittendorff, and G. Weijers, 37-60.
tips reflecteren bijlesdocent reflectie docent bijles bijles geven model van Korthagen
Updates ontvangen met didactische inzichten?
Sign up for our newsletter